Καλλιτεχνική Βιβλιοδεσία
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ
Η βιβλιοδεσία προέκυψε κατά την Ελληνιστική εποχή, περίπου τον τρίτο αιώνα π. Χ., όταν και η ανθρωπότητα πέρασε σιγά-σιγά απ’ τους ρόλους στον κώδικα. Για να γίνει αυτό εφικτό, προηγήθηκε μια άλλη μεγάλη κοσμογονική αλλαγή, περάσαμε απ’ τον πάπυρο ως βασική ύλη που πάνω γράφονταν τα όποια κείμενα, στην εφεύρεση των Ελλήνων της Περγάμου, την περγαμηνή, δηλαδή σε δέρμα που καθίσταται άσηπτο μέσω εμβάπτισης σε ασβέστη. (Περισσότερα σχετικά με την περγαμηνή μπορείς να δεις στην σελίδα “υλικά βιβλιοδεσίας” εδώ).
Όταν λοιπόν, άρχισαν να χρησιμοποιούν την περγαμηνή, μπόρεσαν να φτιάξουν και τον κώδικα, δηλαδή δεσμίδες φύλλων που είναι ραμένες μεταξύ τους ανα μία ποσότητα, και όλες μαζί οι δεσμίδες έκαναν έναν “κώδικα”, δηλαδή αυτό που εμείς ξέρουμε πλέον ως “βιβλίο”. Η ιδέα να φτιαχτούν κώδικες δεν ήταν καινούργια. Είχε επιχειρηθεί να φτιχτούν βιβλία τύπου κώδικα και με πάπυρο, αλλά το υλικό εκείνο ήταν εύθρυπτο και μετά από λίγα μόλις ξεφυλίσματα, οι παπυρένιοι κώδικες έσπαγαν. Αντίθετα το δέρμα ήταν αρκετά στέρεο για να δεθεί αλλά και αρκετά μαλακό για να ανοίγει καλά.
Βέβαια, η λέξη "Βιβλίο" προέκυψε κατά λάθος, γιατί οι Έλληνες ονόμαζαν τους ρόλους παπύρου ως Βύβλο, εξ’ αιτίας ότι τα εισήγαγαν απ’ την αρχαία Φοινικική πόλη “Βύβλο”, ένα λιμάνι στα Ασιατικά παράλια της σημερινής Συρίας. Η λέξη Βύβλος ή βιβλίο με τον καιρό έφτασε να σημαίνει τον κώδικα που αναφέραμε πιο πάνω, ή αλλιώς, το σώμα πολλών χαρτιών μαζί, που ανοίγουν πλέον όχι ως ρόλος αλλά ως φύλλα που τα ξεφυλλίζεις το ένα μετά το άλλο.
Το σώμα του κώδικα λοιπόν, για να το προστατέψουν σκέφτηκαν να φτιάξουν ένα κάλυμμα που να περικλείει όλες τις δεσμίδες, και προφανώς αρχικά αυτό το κάλυμμα ήταν φτιαγμένο από δέρματα. Ως χαρτόνια αρχικά χρησιμοποιούσαν μάλλον ξύλα. Ακόμη και σήμερα, ένα βιβλίο αποτελείτε βασικά από αυτά τα δύο πράγματα. Το σώμα του βιβλίου και το κάλυμμα.
.jpg)
Το σώμα ενός σύγχρονου βιβλίου φτιάχνεται πλέον από χαρτί, που ήταν εφεύρεση των λαών της Άπω Ανατολής, πιθανόν των Κινέζων ή και των Γιαπωνέζων, και πάντως η μελάνη όπως την ξέρουμε σήμερα ήταν μάλλον Κινέζικη εφεύρεση, γι’ αυτό και την ονομάζουμε πολλές φορές “σινική” μελάνη. Βέβαια, μελάνια διαφόρων τύπων έφτιαχναν όλοι οι λαοί. Το σώμα αυτό αποτελείται, όπως είπαμε, από δεσμίδες φύλλων. Τα φύλα μπορεί να είναι διπλωμένα στην μέση, αν είναι πολύ χοντρά, και τότε τα ονομάζουμε “δελτίο”. Ενδέχεται να έχουμε τέσσερα φύλλα διπλωμένα σε δεσμίδα και τότε παράγεται το “τετράδιο”. Να λοιπόν πως προκύπτουν κάποιες λέξεις που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητα μας δίχως να καταλαβαίνουμε επ’ ακριβώς της αρχική τους σημασία.
Συνηθέστερα όμως στην σύγχρονη εποχή, οι δεσμίδες περιέχουν έξη (εξασέλιδα), οχτώ (οκτασέλιδο), δώδεκα (δωδεκασέλιδα) έως και 16 (δεκαεξασέλιδα) ανάλογα πως βολεύει τον εκδότη. Όσο πιο πολλά φύλα διπλώσουμε μαζί τόσο πιο γρήγορα τελειώνει αυτή η διαδικασία, που ονομάζεται ράψιμο βιβλίου, την πραγματικότητα όμως δεν υπάρχει κανόνας για το πόσα φύλλα πρέπει να περιέχει μια δεσμίδα. Για να διπλώσουμε όμως, πολλά φύλλα μαζί, πρέπει το χαρτί να είναι φίνο, λεπτό, αλλά και καλής ποιότητας για να μην σκίζεται εύκολα.
Καλώς ή κακός όμως, στην εποχή μας έχουν προκύψει οι ψηφιακές εκτυπώσεις, οι λεγόμενοι εκτυπωτές, και τα φωτοαντίγραφα, μηχανήματα που διευκόλυναν την παραγωγή αντιγράφων κάποιου κειμένου σε μικρές ποσότητες, αλλά δημιούργησαν ένα μεγάλο πρόβλημα για τον βιβλιοδέτη. Τα μεμονωμένα φύλλα δεν ράβονται μιας και δεν μπορούν να διπλωθούν λόγο σελιδοποίησης. Δηλαδή για να είναι εφικτό να διπλωθούν φύλλα που παράγονται με ψηφιακό τρόπο, όπως λέμε, πρέπει να γίνει μια πολύ εξειδικευμένη διαδικασία που ονομάζεται “σελιδοποίηση” (το τι είναι αυτή η διαδικασία μπορείς να δεις εδώ).Επειδή όμως, είναι πολύ κοστοβόρα διαδικασία, προφανώς οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, αποφεύγουμε να την κάνουμε, κι άρα το πρόβλημα παραμένει.
Τα βιβλία με μεμονωμένες σελίδες πρέπει να κολληθούν στην ράχη (στην αριστερή πλευρά όπως κοιτάμε ένα βιβλίο) και με τρόπο τέτοιο που να είναι τα φύλλα καλά ενωμένα μεταξύ τους και να φεύγουν σελίδες, αλλά ταυτοχρόνως, να μπορεί να ανοίγει το βιβλίο επαρκώς καλά! Σε αυτή την περίπτωση οι παλιοί βιβλιοδέτες έκαναν επιπρόσθετα μερικά χαρακιές με πριόνι και έδεναν με κλωστή το βιβλίο, με τρόπο που κυριολεκτικά φτιάχναν ένα πολύ συμπαγές σώμα. Το παραγόμενο αποτέλεσμα το ονομάζουμε “ραφτοκολλητό”. Όμως, η εν λόγω μέθοδος δημιουργεί προβλήματα, γιατί καθώς το βιβλίο δεν ανοίγει καλά, ο χρήστης ή πελάτης, όταν προσπαθεί να το διαβάζει το πιέζει για να ισιώσει όσο δυνατόν τα φύλλα, και τότε η κλωστή στο πίσω μέρος σπάει ή βγαίνει απ’ την θέση της, κάτι που είναι μη αναστρέψιμο. Ένα κατεστραμμένο ραφτοκολλητό βιβλίο για να επιδιορθωθεί πρέπει να κόψουμε τις χαρακιές αυτές και να φτιάξουμε νέες, κάτι που στην πραγματικότητα αφαιρεί κομμάτι απ’ το σώμα του βιβλίου!
Το εργαστήριο μας όμως, έχει μία άλλη μέθοδο, με πολλές χαρακιές με ειδικό μηχάνημα βάθους 5 χιλ. ακριβώς, τοποθετούμε το βιβλίο σε όρθια θέση και βάζουμε μπόλικη κόλλα η οποία μπαίνει όσο το δυνατόν πιο βαθιά στις οπές, πλην όμως όχι περισσότερο για να μπορεί να ανοίγει επαρκώς. Η διαδικασία προφανώς και είναι κάπως πιο χρονοβόρα, αλλά είναι απαραίτητη, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι τα σύγχρονα χαρτιά που χρησιμοποιούνται στην ψηφιακή εκτύπωση και ειδικά στα φωτοαντίγραφα, περιέχουν χημικά τα οποία βοηθούν το τόνερ (είδος ξηράς μελάνης) να κολλήσει επάνω τους, πλην όμως αυτά τα χημικά δεν επιτρέπουν να “πιάσει” όπως θα λέγαμε η κόλα.
Επιπλέον πρόβλημα που θα πρέπει να έχει υπόψιν του ο πελάτης ενός βιβλιοδετείου όταν έχει ψηφιακές εκτυπώσεις προς βιβλιοδεσία, είναι ότι τα φύλλα αυτά έχουν περάσει από τον κλίβανο των εκτυπωτών, κάτι που καθιστά τα φύλλα ξερά και άκαμπτα πλέον. Συνεπώς, ο βιβλιοδέτης πρέπει να κάνει πολύ ευσυνείδητη δουλειά κατά την διάρκεια της κόλλησης του βιβλίου.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως, ότι ένα βιβλίο πρέπει να μπορεί να έχει μία μικρή ή και μεγάλη κούρμπα, το σώμα δηλαδή δεν πρέπει να είναι τετράγωνο, αλλά ημικυκλικό ή στρογγυλεμένο, όπως λέμε. Η μορφή αυτού του βιβλίου, πέρα απ’ το ότι δείνει μια υπέροχη αίσθηση στο χέρι μας, καθώς μπαίνει μέσα στην παλάμι όταν το διαβάζουμε, όμως είναι και κρίσιμο για την λειτουργία του, γιατί αυτή η κούρμπα το βοηθά να πραγματοποιείτε το άνοιγμα ή πιο σωστά, το ξεφύλισμα των φύλλων με ομοιόμορφο τρόπο, ταυτόχρονα όμως, όταν το κλείνουμε να παίρνει την σωστή μορφή. Σε άλλη περίπτωση, το βιβλίο οπωσδήποτε θα αποκτήσει κούρμπα, αλλά απ’ την αντίθετη κατεύθυνση, και τότε το βιβλίο θα δείχνει στην βιβλιοθήκη μας πολύ άσχημο! Η διαδικασία της στρογγυλοποίησης είναι υπερ-απαραίτητη ειδικά στα πολυσέλιδα βιβλία, τα ογκώδη δηλαδή.
Φυσικά, όλα αυτά καλό θα ήταν να επισκεφτείτε ένα απ’ τα εναπομείναντα βιβλιοδετεία και να τα δείτε στην πράξη. Αξίζει λοιπόν, έστω και ενημερωτικά, να επισκεφτείτε ένα βιβλιοδετείο. Για να μας επισκεφτείτε δείτε στοιχεία επικοινωνίας εδώ.
Σε κάθε περίπτωση όμως ευχαριστούμε που διαθέσατε χρόνο να διαβάσετε έστω αυτές τις πληροφορίες.
Ο Βιβλιοδέτης Λευτέρης Κατσαρός
Το σώμα (σχήμα 1), το κάλυμμα 2
. Το σώμα του βιβλίου αποτελείται από τα τυπογραφικά 3 που συνθέτονται και συνδέονται με διαφορετικό τρόπο. Για την ένωση του σώματος του βιβλίου με το κάλυμμα χρησιμοποιούνται τα εσώφυλλα 4 και η τέλα 5. Στις δύο άκρες της ράχης κολλιέται το κεφαλάρι 6 και όλη η ράχη καλύπτεται με λωρίδα χαρτιού 7 (κράφτ). Μερικά βιβλία με ιδιαίτερες απαιτήσεις στην ποιότητα έχουν και σελιδοδείκτη 8. Τα συστατικά των σκληρών καλυμμάτων δεν είναι πάντα τα ίδια.
Τα συνηθισμένα καλύμματα έχουν δύο χαρτόνια 9, καλυμμένα από επενδυτικό υλικό 10 (ύφασμα, δέρμα, πλαστικό). Ανάμεσα στα δύο χαρτόνια υπάρχει το κατάστρωμα 12 (χοντρό χαρτί ή χαρτόνι) που προσδίδει στη ράχη του καλύμματος την απαιτούμενη μορφή και αντοχή. Η απόσταση 11 μεταξύ των δύο χαρτονιών καλείται διάκενο. Η απόσταση ανάμεσα στο χαρτόνι και στο κατάστρωμα αποτελεί το λούκι 13.
Συνήθως οι διαστάσεις του σκληρού καλύμματος είναι μεγαλύτερες από τις διαστάσεις του ξακρισμένου σώματος για αυτό και μετά την ένωση αυτών των βασικών στοιχειών του βιβλίου δημιουργείται η πατούρα 14 (το κάλυμμα προεξέχει από τις τρεις πλευρές του σώματος κατά 3-5 χιλιοστά).
Γιατί χρειάζεται η βιβλιοδεσία?
Το βιβλίο ομορφαίνει τον χώρο μας και δίνει ταυτότητα στο κενό ενώ εκτείνει την σκέψη μας στο άπειρο. Μπορεί, στην εποχή των κινητών και των κομπιούτερ να θεωρείται κάπως “ντεμοντέ”, παλιομοδίτικο, κι είναι αλήθεια ότι και οι ηλεκτρονικές εκδόσεις και το διαδίκτυο (ίντερνετ) έχουν την αξία τους καθώς μεταδίδουν γρήγορες πληροφορίες σε ελάχιστο χρόνο, είναι επίσης κρίσιμο ότι ο μεγάλος όγκος πληροφοριών που κομίζει το ίντερνετ θολώνει και τείνει να μεταφέρει άπειρες άχρηστες πληροφορίες έως και επικίνδυνη παραπληροφόρηση, καθώς ο καθένας μπορεί να χρησιμοποιεί το πληκτρολόγιο του για να γράψει την γνώμη του, η οποία πολλές φορές στηρίζεται σε ελειπή στοιχεία, μερικές φορές σε απλές υποψίες ή και φαντασιοπληξίες.
Αντίθετα, το έντυπο βιβλίο έχει πάντα την έννοια της εγκυρότητας, μιας και για να εκδοθεί ένα βιβλίο απαιτούνται πολλά στάδια και αρκετοί τεχνίτες, όπως ένας τυπογράφος, ένας διορθωτής κειμένου, ένας… βιβλιοδέτης. Κι επειδή όλα αυτά κοστίζουν, ένας τυχάρπαστος που θέλει να γράψει κάτι σαχλό θα το σκεφτεί δεις και τρεις και μάλλον θα το ακυρώσει. Να γιατί αξίζει να επενδύσει κανείς στην αγορά βιβλίων, και να τα οργανώσει σε μία όμορφη βιβλιοθήκη.
Περιεχόμενα
Πρωτοσέλιδο (αρχική)
